STOÏCISME ET EPICURISME : EXERCICES DE PHILOSOPHIE PRATIQUE

Texte 1 : HORACE, Ode XI, A Leuconoé

1	Tu ne quaesieris
2	(scire nefas [est])
3	quem finem di (= dei)
4	mihi dederint
5	quem [finem di] tibi [dederint],
6	Leuconoe,
7	nec temptaris
8	numeros Babylonios.
9	Ut melius [est] pati
10	quicquid erit !
1	Seu Juppiter
12	plures hiemes [nobis] tribuit
13	seu ultimam [hanc hiemem tribuit]
14	quae nunc
15	debilitat mare Tyrrhenum
16	pumicibus oppositis,
17	sapias,
18	liques vina,
19	et reseces
20	brevi spatio [vitae]
21	longam spem.
22	Dum loquimur
23	aetas invida fugerit ;
24	carpe diem
25	credula quam minimum [est]
26	postero [die].

Texte 2 : SENEQUE, Lettres à Lucilius, Lettre 1

1	Et, si volueris attendere,
2	maxima pars vitae elabitur
3	male agentibus [nobis],
4	magna nihil agentibus,
5	tota vita aliud agentibus.
6	Quem mihi dabis
7	qui aliquod pretium tempori ponat,
8	qui diem aestimet,
9	qui intellegat
10	se cotidie mori ?
11	In hoc enim fallimur,
12	quod mortem prospicimus :
13	magna pars ejus enim praeteriit.
14	Quicquid aetatis retro est,
15	mors tenet.
16	Fac ergo,
17	mi Lucili,
18	quod scribis
19	te facere,
20	omnes horas complectere.
21	Sic fiet ut
22	minus ex crastino pendeas,
23	si hodierno manum injeceris.
24	Dum differtur,
25	vita transcurrit.
26	Omnia aliena sunt, Lucili,
27	tempus tantum nostrum est ;
28	natura nos misit
29	in possessionem
30	hujus rei unius fugacis ac lubricae,
31	ex qua expellit
32	quicumque vult.
33	Et tanta stultitia mortalium est
34	ut patiantur
35	[ea] quae minima et vilissima sunt,
36	certe reparabilia,
37	imputari sibi,
38	cum impetravere (= impetraverunt)
39	[sed ut] nemo
40	qui tempus accepit
41	judicet
42	se quicquam debere,
43	cum interim hoc unum est
44	quod ne gratus quidem
45	Potest reddere.

Texte 3 : SENEQUE, Lettres à Lucilius, « Faut-il préférer le dénuement au luxe ? »

1	Asperum cultum evita
2	et intonsum caput
3	et neglentiorem barbam
4	et indictum argento odium
5	et cubile humi positum
6	et quicquid aliud
7	perversa via
8	ambitionem sequitur
9	ipsum nomen philosophiae
10	etiam si modeste tractetur,
11	satis invidiosum est :
12	quid si
13	nos coeperimus excerpere
14	hominum consuetudini ?
15	Intus omnia dissimilia sint,
16	frons nostra
17	populo conveniat.
18	Non splendeat toga,
19	ne sordeat quidem ;
20	non habeamus argentum,
21	in quod descenderit
22	solidi auri caelatura,
23	sed non putemus
24	auro argentoque caruisse
25	frugalitatis indicium [esse].
26	Id agamus ut
27	meliorem vitam sequamur
28
29	quam vulgus
30	non ut contrariam :
31	Alioquin
32	quos emendari volumus,
33	fugamus et avertimus
34	a nobis.
35	Illud quoque efficimus
36	ut nihil nostri velint imitari
37	dum timent
38	ne imitanda sint omnia.
39

Texte 4 : LUCRECE, De natura rerum, « La philosophie épicurienne aide à vivre »

1	Suave [est],
2	turbantibus ventis
3	mari magno aequora,
4	e terra spectare
5	magnum laborem alterius ;
6	non quia
7	est jucunda voluptas
8	vexari quemquam,
9	sed quia suave est
10	cernere malis (= mala)
11	quibus ipse careas.
12	Suave etiam [est]
13	belli certamina magna tueri
14	per campos instructa
15	tua sine parte pericli (= periculi).
16	Sed nil (= nihil) dulcius est
17	quam bene tenere
18	templa serena
19	munita
20	edita doctrina sapientum,
21	unde despicere queas alios
22	passimque videre errare
23	atque palantis (= palantes) quaerere
24	viam vitae,
25	certare ingenio,
26	contendere nobilitate,
27	noctes atque dies niti
28	praestante labore
29	ad summas opes emergere
30	rerumque potiri.
31	O miseras mentes hominum,
32	o pectora caeca !